Historia wsi Tiegenhagen, dzisiejszego Cyganka, to fascynująca historia ludzi zmagających się przez kilkanaście pokoleń z żywiołem, osuszających stale zalewane ziemie, wydzierających wodzie kilkanaście kilometrów kwadratowych ziemi rocznie. Delta Wisy w roku 1300 Zmagających się z innym potwornym żywiołem – polityką, a raczej jej skutkami. Kościół pod wezwaniem Świętego Mikołaja zlokalizowany jest na lewym brzegu kanału rzeki Tuga, we wsi która w chwili lokowania otrzymała nazwę „Thuenhain”. Akt lokacyjny zaginął w wkrótce po założeniu wsi, zatem ustalenie dokładnej daty jej powstania, nie jest dzisiaj możliwe. Jednak zorganizowane i sankcjonowane prawnie osadnictwo na terenach dzisiejszego Cyganka, według zachowanych dokumentów dotyczących wsi sąsiednich, można datować na lata 30-te XIV wieku.
Pierwszy zachowany dokument dotyczący wsi „Thuenhain” jest potwierdzeniem aktu lokacyjnego na prawach chełmińskich. Wystawiła go kancelaria Wielkiego Mistrza Wilricha von Kniprode 12 sierpnia 1352 roku. Ze wspomnianego dokumentu wnioskować można, iż zakończony został proces zasiedlania miejscowości. Jej teren obejmował 60 włók gruntu w tym sześć wolnych włók wójta i cztery włóki kościelne. Dokument ten zezwala na wybudowanie w miejscowości kościoła pod wezwaniem Św. Mikołaja.
Na terenach Wielkich Żuław obejmujących tereny delty Wisły, w protestanckiej prowincji Prus Wschodnich, do 1945 roku istniały jedynie dwa kościoły rzymskokatolickie. Jednym z nich by kościół p.w. Św. Mikołaja w Cyganku. Kościół usytuowano w zakolu rzeki Tugi ok. sześćdziesięciu metrów od wału przeciwpowodziowego. Warunki techniczne – słaba nośność gruntu, uniemożliwiały wzniesienie masywnej dzwonnicy. Na niskiej, ceglanej podbudowie wybudowano niezbyt wysoką drewnianą wieżę.
Na skutek upowszechniania się nauk Kościoła Luterańskiego i masowego przechodzenia ludności miejscowej do nowego Kościoła, katolicki kościół parafialny w roku 1574 przejęty został przez protestancką gminę wyznaniową. Decyzją królewską 7.09.1629 roku kościół został przekazany ponownie Kościołowi Rzymskokatolickiemu. Liczne podtopienia wymusiły na mieszkańcach podniesienie poziomu gruntu wokół kościoła o około pół metra. Wówczas podniesiono również poziom posadzki wewnątrz świątyni. Prace przeprowadzono pomiędzy rokiem 1637 a 1647. Wówczas również odbudowano ściany podłużne w technice ryglowej i zachodnią ścianę szczytową. Uzupełniono częściowo cegły licujące podstawę wieży. Z pierwotnej budowli zachował się gotycki szczyt wschodni, wschodnia część ścian podłużnych i podstawa nieistniejącej dzisiaj wieży z uskokowym gotyckim portalem.
W 1687 roku sołtys Peter Conradt z Petershagen (Żelichowo), pełniący funkcję budowniczego, rozebrał drewnianą część wieży i odbudował ją z nowych elementów. W późniejszych czasach, wieża poddawana była dwukrotnie renowacji. Uszkodzona przez burzę w marcu 1768 roku, odnowiona została w sierpniu 1768 roku. W 1846 roku przeprowadzono remont wieży, z wymianą gontu, oraz wybudowano przy ścianie południowej zakrystię. Prace w podobnym zakresie przeprowadzono przy wieży w roku 1912. W 1944 roku w związku ze zbliżaniem się frontu, rozebrano drewnianą część wieży, likwidując tym samym punkt orientacyjny.
Przed wejściem do kościoła zachował się pochodzący z 1914 roku krzyż upamiętniający misję franciszkańską.
W niejasnych okolicznościach i czasie zlikwidowano istniejący, jak w każdej miejscowości przed 1945 rokiem, pomnik upamiętniający mieszkańców wsi poległych na frontach I Wojny Światowej.
OPIS ŚWIĄTYNI
Jak już wspomniano, kościół usytuowano na terenach depresyjnych, w zakolu rzeki Tugi, w bezpośrednim sąsiedztwie drogi krajowej nr 502 prowadzącej z Nowego Dworu Gdańskiego do Stegny, ok. 3 km w kierunku północnym od Nowego Dworu Gdańskiego.
Kościół zorientowany na osi wschód-zachód. Obecna bryła budynku powstała w wyniku naprawiania szkód po katastrofie budowlanej z roku 1622 i działaniach wojennych z 1945 roku, stąd różnice w zastosowanych technikach.
Na elewacji wschodniej umieszczono stalowy trzpień określający poziom morza w stosunku do gruntu otaczającego budowlę. Poziom gruntu wokół budowli oraz posadzki kościoła znajduje się ok. 0,7 m poniżej poziomu morza.
Ikonostas
Ołtarz główny postawiony został w 1730 roku a pozłocony w roku 1737, za co zapłacono 250 guldenów. Obraz główny przedstawia Marię jako królową wianka różanego, a wyżej obraz „Ecce Homo”.
Ołtarze boczne zostały wyrzeźbione w 1748 roku przez gdańskiego rzeźbiarza – Mistrza Wicherta. W następnych latach pozłocono je i pomalowano. W książkach rachunkowych od 1752 roku znajduje się też malarz Rucz jako złotnik. 15 listopada nastąpiła ostatnia wypłata pieniędzy.
Północny ołtarz boczny poświęcony jest Świętemu Mikołajowi. Ołtarz południowy poświęcony Marii ma w swoim głównym obrazie narodziny Chrystusa a na górze głoszenie Chrystusa.
Sufit deskowany, polichromowany i ozdobiony figurami. Nad ołtarzem przedstawiona jest Święta Trójca, Bóg, Chrystus z krzyżem i gołębiem, otoczony aniołami. Po zachodniej stronie, pośrodku sklepienia, widzimy baranka na książce z siedmioma pieczęciami. Maria, Elżbieta, Anna, Jan Chrzciciel, Józef i Joachim, umieszczeni są na lewo i na prawo od wiszącego krucyfiksu z 1750 roku a we wschodniej części, nad organami, widnieje Świty Mikołaj, patron kościoła.
Miecze odeskowane są tak jak i sufit, przez co uzyskano półokrągłe sklepienie. Na wschodniej części sklepienia widzimy Świętych, w towarzystwie aniołów którzy spoglądają tu zza namalowanej balustrady. Na południowej stronie widzimy: Adama, Ewę, Noego Melchizedek, Aarona, Jozuego, Gedeona, Magdalenę, Piotra, Jakuba Starszego, Tomasza, Mateusza, Filipa, Jakuba Młodszego, Marka, Łukasza i Mateusza.
Na północnej stronie widzimy namalowane postacie, poczynając od wschodniej strony – Symeona, Izajasza, Zachariasza, Szymona z Kyrene, Józefa z Arymatei, Weronikę, Andrzeja, Jana, Judę Tadeusza, Bartłomieja, Szymona Piotra, Laurentego i Szczepana.
Ambonę zbudowano w latach 1747-1748. Na balustradzie umieszczono nawrócenie Pawła oraz Chrystusa jako sędziego świata, na ścianie malowidło „Dwunastoletni Jezus w świątyni”, na zwieńczeniu ambony, na brzegu wyrzeźbione są małe figurki żołnierzy po prawej rzymscy legioniści, a po lewej polsko-saksońska piechota z czasów około 1750 roku.
Prospekt organowy posiada w wypełnieniach balustrady obrazy: Zwiastowanie, Narodziny, Objawienie w świątyni na Górze Oliwnej, Droga Krzyżowa i Złożenie do Grobu. Organy trój – wieżowe mają rzeźbione boki.
Obrazy olejne powstały za czasów dziekana Mockiego [Mocki]. Z ksiąg rachunkowych i archiwum kościelnego wynika, że malarz Wichert z „Merlzacker” w 1751 roku za malowidła w kościele otrzymał, nie licząc złota i farb, 400 guldenów.
Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku z dnia 25.09.1961 r., Świątynia została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 126/N, nowy numer rejestracyjny 236.
Od roku 1952 kościół użytkowany był przez dwie parafie: grecko- i rzymskokatolicką, w roku 2002 przeszedł na własność parafii greckokatolickiej. W 2006 roku rozpoczęto procedury uzyskiwania środków finansowych na remont dachu kościoła z Funduszu Kościelnego w Departamencie Wyznań, MSWiA, w 2007 w Urzędzie Marszałka Województwa Pomorskiego.
W kościele zachowało się unikatowe w skali Wielkich Żuław, oryginalne wyposażenie, pochodzące w większości z XVII-XVIII wieku.
Stanowi on obecnie jedyne miejsce kultu wyznania greckokatolickiego na terenie Wielkich Żuław, będąc jednocześnie ważnym ośrodkiem integrującym społeczność pochodzenia ukraińskiego, przesiedloną na te tereny w ramach akcji „Wisła”.
Parafia obejmuje swym zasięgiem: miasto i gmina Nowy Dwór Gdański, miasto i gmina Krynica Morska, gmina Ostaszewo, gmina Stegna i gmina Sztutowo.
Nasza świątynia:
